طبقه بندی فارماکولوژیک:

آنتی¬کولینرژیک، آلکالوئید بلادونا

طبقه بندی درمانی:

ضد آریتمی، مهار کننده عصب واگ

اشکال دارویی:

Tablet: 0.5 mg

Injection: 0.5 mg/ml, 1ml, 1 mg/ml, 10ml, 10 mg/ml, 2ml,

2.5 mg/ml, 0.8ml

موارد و مقدار مصرف:

الف)‌ برادیکاردی علامتی، برادی¬آریتمی (ریتمهای اتصالی یا فراری) (junctional or escape rhythm) 

بزرگسالان: مقدار 1-5/0 میلی¬گرم تزریق وریدی و بعد از آن هر 3 تا 5 دقیقه، تا حداکثر مقدار mg/kg03/0 مصرف می‌شود. مقادیر کمتر (کمتر از 5/0 میلی¬گرم) ممکن است موجب برادیکاردی شود.

کودکان ـ مقدار mg/kg02/0 تا حداکثر مقدار 1 میلی¬گرم یا mg/m23/0 مصرف می‌گردد. این مقادیر را می‌توان هر 5 دقیقه تکرار کرد.

? توجه: در صورت موجود نبودن رگ، می‌توان دارو را داخل تراشه تجویز کرد. دوز 5/2 برابر مقدار وریدی بوده که در 10میلی لیتر نرمال سالین در بالغین، و 1 تا 2 میلی لیتر نرمال سالین یا نیم نرمال در کودکان حل شود.

ب) جلوگیری از ترشحات و انسداد رفلکس‌های عصب واگ قبل از جراحی 

بزرگسالان و کودکان بالای 20 کیلوگرم ـ مقدار 4/0 میلی¬گرم 60-30 دقیقه قبل از بیهوشی تزریق عضلانی می‌شود.

کودکان کمتر از 20 کیلوگرم- 1/0 میلی گرم برای 3 کیلو گرم، 2/0 میلی گرم برای 9-4 کیلوگرم، 3/0 میلی گرم برای 20-10 کیلوگرم، 60-30 قبل از بیهوشی تزریق می‌شود.

پ) پادزهر مسمومیت با حشره¬کشهای مهار¬کننده کولین¬استراز

بزرگسالان و کودکان: مقدار 2-1 میلی¬گرم تزریق وریدی یا عضلانی می‌شود. این مقدار هر 60-5 دقیقه، تا رفع علائم موسکارینی تکرار می‌شود.

در موارد شدید می‌توان 6-2 میلی¬گرم تزریق عضلانی یا وریدی کرد و سپس هر 60-5 دقیقه تکرار کرد.

ت) جلوگیری از عوارض موسکارینی داروهای آنتی¬کولین¬استراز وقتی جهت برگشت عوارض بلوک عصبی ـ عضلانی داروهای curariform مصرف می‌شوند

بزرگسالان: 6/0 تا 2/1 میلی گرم برای هر mg5/2-5/0 نئوستیگمین یا mg20-10 پیریدوستیگمین به صورت وریدی چند دقیقه قبل از تجویز داروهای آنتی¬کولین¬استراز استفاده می‌شود.

ث) درمان کوتاه¬مدت یا جلوگیری از برونکواسپاسم

بزرگسالان: mg/kg025/0 از طریق نبولایزر 3 یا 4 بار در روز تا حداکثر mg5/2.

کودکان: mg/kg05/0 سه یا چهار بار در روز.

مکانیسم اثر:

آتروپین به عنوان یک آنتی¬کولینرژیک (پاراسمپاتولیتیک) با موارد مصرف زیاد، هنوز عمده¬ترین دارو برای درمان برادی¬آریتمی است. این دارو با مسدود کردن اثرات استیل¬کولین بر گره¬های سینوسی ـ دهلیزی و دهلیزی ـ‌ بطنی، سرعت انتقال آنها را تسریع می¬کند. آتروپین سرعت تخلیه الکتریکی گره سینوسی را نیز افزایش و زمان عدم پاسخ دهی گره دهلیزی ـ بطنی را کاهش می‌دهد. این تغییرات باعث افزایش سرعت ضربان قلب (دهلیزی و بطنی) می‌شود.

آتروپین اثرات متفاوت (و از نظر بالینی بی¬اهمیت) بر روی سیستم هیس‌‌ پورکنژ دارد. مقادیر کم (کمتر از 5/0 میلی¬گرم) و گهگاهی مقادیر زیادتر این دارو، به واکنش متناقض آهسته شدن ضربان قلب منجر می‌شود ‌ که ممکن است با ضربان سریعتر ادامه یابد.

آتروپین به عنوان یک داروی مسدود کننده گیرنده‌های کولینرژیک، اعمال سیستم اعصاب پاراسمپاتیک بر روی برخی غدد (نایژه‌ای، بزاقی، تعریقی) را کاهش می‌دهد و موجب کم شدن ترشحات این غدد می‌شود. آتروپین اثرات کولینرژیک بر روی عنبیه، جسم مژگانی و عضلات صاف نایژه‌ها و روده را کاهش می‌دهد.

آتروپین به عنوان پادزهر مسمومیت با مهارکننده‌های کولین استراز، اثرات مقلد کولین این حشره کشها را مهار می‌کند.

فارماکوکینتیک:

جذب: تزریق وریدی این دارو بهترین راه درمان برادی آریتمی است.

آتروپین در تزریق به داخل نای، به خوبی از درخت نایژه‌ای جذب می‌شود (این روش در برادیکاردی حاد، در مواردی که شرایط لازم برای تزریق وریدی مهیا نباشد، ‌به میزان یک میلی¬گرم مصرف می‌شود). اثرات این دارو بر روی ضربان قلب طی 4-2 دقیقه بعد از تزریق وریدی به حداکثر می‌رسد. از راه خوراکی یا تزریق عضلانی به خوبی جذب می‌شود و حداکثر اثر آن در مهار ترشح بزاق دهان، طی 60-30 دقیقه پس از تجویز خوراکی یا عضلانی به دست می‌آید.

پخش: در سرتاسر بدن (از جمله CNS) انتشار می¬یابد. تنها حدود 18 درصد این دارو به پروتئینهای پلاسما پیوند می‌یابد (این امر از نظر بالینی بی اهمیت است).

متابولیسم: در کبد به چندین متابولیت متابولیزه می‌شود. حدود 50-30 درصد به صورت تغییر ¬نیافته از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود.

دفع: عمدتاً از طریق کلیه‌ها و مقادیر کمی از آن از طریق مدفوع و هوای بازدمی دفع می‌شود. نیمه عمر دفع دارو شامل دو مرحله می¬باشد. مرحله اول نیمه ¬عمر دفع آتروپین به مدت دو ساعت و به دنبال آن، نیمه ¬عمر نهایی دارو به مدت حدود 5/12 ساعت است.

عوارض جانبی:

اعصاب مرکزی: سردرد، بیقراری، آتاکسی، عدم درک مکان و زمان، توهم، هذیان، اغما، بی¬خوابی، سرگیجه، هیجان، آشفتگی، اغتشاش شعور (بخصوص در افراد سالخورده).

قلبی ـ‌ عروقی: تاکیکاردی بعد از دوزهای بالا، طپش قلب، ‌آنژین صدری، برادیکاردی بعد از دوزهای پایین.

پوست: برافروختگی و گرم شدن پوست.

چشم: ترس از نور (با مصرف مقدار یک میلی¬گرم)، تاری دید، گشادی مردمک چشم (با مصرف مقدار دو میلی¬گرم)، افزایش فشار داخل چشم.

دستگاه گوارش: خشکی دهان، تشنگی، یبوست، تهوع، استفراغ.

ادراری ـ‌ تناسلی: احتباس ادرار، ناتوانی جنسی.

خون: لکوسیتوز.

سایر عوارض: واکنشهای آلرژیک شدید مثل آنافیلاکسی و کهیر.

طبقه بندی مصرف در بارداری:

ردة C

مصرف در سالمندان:

در مردان سالخورده مبتلا به هیپرتروفی خوش خیم پروستات، باید بیمار را از نظر ابتلا به احتباس ادرار به دقت تحت نظر گرفت.

تداخل دارویی:

مصرف همزمان با سایر داروهای آنتی¬کولینرژیک یا داروهای دارای اثرات آنتی¬کولینرژیک، باعث بروز اثرات اضافی می‌شود.

آمانتادین باعث تشدید عوارض آنتی¬کولینرژیک می‌شود. با احتیاط استفاده شوند.

موارد منع مصرف و احتیاط:

موارد منع مصرف: حساسیت به آتروپین، ‌گلوکوم زاویه ¬بسته، چسبندگی عدسی و عنبیه، تاکیکاردی، بیماریهای انسدادی دستگاه گوارش، ایلئوس، آتونی روده در افراد مسن یا بیماران ناتوان، کولیت اولسروز شدید، مگاکولون سمی ناشی از کولیت-اولسراتیو، بیماریهای کبدی، اوروپاتی انسدادی، بیماریهای کلیوی، میاسنتی گراویس (مگر در درمان عوارض جانبی ناشی از مهار-کننده‌های کولین¬استراز)، آسم، تیروتوکسیکوز، Mobitz تیپ II.

موارد احتیاط: در کودکان با فلج اسپاستیک و بیماران مسن با احتیاط به کار رود. دوزهای پایین به صورت پارادوکسیکال باعث کاهش ضربان قلب می¬شوند. بعضی از فرآورده‌ها حاوی متا بی¬سولفیت بوده که باعث واکنشهای آلرژیک می¬شود. در صورت مصرف استنشاقی مکرر بخصوص در افرادمسن، دارو تجمع می¬یابد. دفع حرارت از بدن را بخصوص در آب و هوای گرم مختل می¬کند. در بیماران با نوروپاتی اتونوم، هیپرپلازی پروستات، هیپرتیروئیدیسم، CHF، آریتمی قلبی، بیماریهای مزمن ریوی، بیماریهای دستگاه صفراوی با احتیاط مصرف شود. افراد مسن داروهای آنتی¬کولینرژیک را به خوبی تحمل نمی‌کنند و بهتر است در این گروه از افراد استفاده نشود. امروزه موارد مصرف آتروپین محدود به درمان برادی¬آریتمی یا مصارف قبل از جراحی است.

مسمومیت و درمان:

تظاهرات بالینی: این تظاهرات ناشی از فعالیت بیش از حد آنتی¬کولینرژیک، بخصوص تحریک سیستم اعصاب مرکزی و دستگاه قلبی ـ عروقی هستند.

درمان: تجویز فیزوستیگمین (که فعالیت آنتی¬کولینرژیک را مهار می¬کند) و همچنین اقدامات حمایتی در صورت لزوم.

ملاحظات اختصاصی:

در صورت وجود اختلال قلبی، بیمار را باید از نظر بروز تاکیکاردی تحت نظر داشت.

2- تزریق وریدی آتروپین ممکن است ابتدا موجب واکنش متناقض برادیکاردی شود که معمولاً طی 2 دقیقه رفع می‌شود.

3- مقدار مصرف مایعات و میزان دفع آنها در روز باید پیگیری شود. آتروپین ممکن است موجب احتباس ادرار یا اشکال در دفع ادرار شود. در صورت امکان، بیمار قبل از مصرف دارو ادرار کند.

4- مصرف مقادیر زیاد این دارو ممکن است موجب افزایش درجه حرارت بدن، احتباس ادرار و اثر بر سیستم اعصاب مرکزی، از جمله توهم و اغتشاش شعور (هذیان ناشی از اثرات آنتی¬کولینرژیک) شود. سایر داروهای آنتی¬کولینرژیک ممکن است انسداد عصب واگ را افزایش دهند.

5 - شدت عوارض جانبی با مقدار مصرف دارو تغییر می‌کند.

6- با نوراپی نفرین بی تارارتارات و بیکربنات ناسازگار می‌باشد. همزمان با هم به کار نروند.

نکات قابل توصیه به بیمار:

روش تجویز آتروپین 

تزریق وریدی: به صورت رقیق نشده و بولوس تجویز شود، تجویز آهسته به صورت پارادوکسیکال (متناقض) باعث برادیکاردی می¬شود.

تجویز داخل تراشه: در نرمال¬سالین یا آب مقطر رقیق شود. سرعت جذب در محلول آب مقطر سریعتر است ولی باعث اثرات بیشتر روی PaO2 می‌شود. موقع تجویز، فشار بر قفسه¬سینه متوقف شده و دارو را سریع اسپری کنید و بعد از آن مجدداً عملیات احیاء را شروع کنید.

www.dpic13aban.com